یمنا پایگاه اطلاع‌رسانی یاران محمد امین
از قلل کوهستان پرآو، نزدیک بیسـتون، ۳۲کیلومتری شرقی کرمانشاه، واقع در هرسین «بیسْــتـون» است.[۱] سنگ‌نبشتهٔ بیـسْـتون بر روی قُلّـه «پـه‌ڕاو» قرار دارد. این سنگ‌نبشتهٔ میخی، کتیبه ایی معتبر و مشهور از سندهای تاریخی جهان می باشد که مهم‌ّترین نوشتـهٔ میـخی زمان هخامنشی را در بر دارد. مجموع سطحی که این کتیبه دارد، ۱۶۰متر مربع است.[۲] کسی از ابزارها و شیوه‌های ساخت و پرداخت چنین نگاره‌هایی روی سنگ‌آهک که هنوز پس از ۲۵۰۰سال بسیار صیقلی و براق هستند، اطلاعی ندارد. با توجّه به رنگ لعاب‌گونه قهوه‌ای مانندی که پس از همراه شدن با ذرات اکسیده شده عناصر آمیخته سنگ آهک، در سراسر نمای کتیبه به چشم می‌خورد؛ و نیز با توجّه به این که در داخل حروف چند سطرِ نخست متن پـارسی باستان، بقایای سرب دیده شده است؛ به نظر می‌رسد که پس از پایان نوشتن متون، داخل آن‌ها را برای پایداری بیشتر با سرب و تمام نمای کتیبه را با اندودی که برای کسی شناخته شده نیست؛ پوشانده‌اند. در حین ساخت، هر کجا که به دلیلی سطح سنگ تخریب می‌شد؛ قطعه سنگ دیگری را به اندازه محل تخریب شده تراشیده و در جای آن نصب می‌کردند. سنگ‌نبشته بیسْـتون بزرگ ترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان[۵۲۰ پ.م] است.
واژه «بیسْـتون» در زمان هخامنشی و پیش از آن، به گونه‌های: «بِـهیسـتان، بیسْـتون، بـاغـستان و بُـستان» تغییر حرف و آوا داده است. آن گونه که از نوشته‌های تاریخ‌نویس یونانی، در سده نخست پیش از میلاد برمی‌آید؛ در زبان یونانی آن را به شکل بَـغیستانن می‌شناخته‌اند. این نام در آثــار جغــرافیانویسان پس از اســلام و نیز با اقتباس آن، در زبـان انـــگلیسی و بعضــی دیگر از زبان‌های اروپایی، به گونه تلفظ پهلوی آن یعنی بِـهیستون شناخته شده است.[۳] سنگ‌نبشته بیسْـتون بزرگ ترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی[۴] و از آثار دودمان هخامنشیان[۵۲۰پ.م] واقع در بیسْـتون از توابع هرسین در ۳۰کیلومتری کرمانشاه بر دامنه کوه بیسْـتون است.[۵] سنگ‌نبشته بیسْـتون یکی از مهمّ ترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ّترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است[۶] که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. محوطه بیسْـتون از آثار ملّی است و خود این اثر هم از سال ۲۰۰۶از آثار ثبت شده در یونسکو است. کتیبه بیسْـتون دارای ۳نوع خط فارسی باستان، ایلامی نو، بابلی نو یا اکدی است و پس از رمزگشایی فارسی باستان فهمیده شد که تصاویر به داریوش و ۲سردارش و ۱۰شورشگر که در اوایل سلطنت او قیام کرده بودند، تعلّق دارد و شرح سرکوب این یاغیان را نمایش می‌دهد.[۷]
پانویس:
- کوهستان پرآو[به کردی: په‌ڕاو، به معنای پرآب] کوهی در شمال‌شرق کرمانشاه، با طول ۸۰کیلومتر و وسعت ۸۸۰کیلومتر مربع بخشی از رشته کوه زاگرس در غرب کشور می‌باشد. «قلل و حدود جاده‌ای کوهستان پراو» Wikiloc-Rutas y puntos de interés GPS del Mundo. بزرگ ترین شهر کُردنشین با جمعیت ۱میلیون از ۴میلیون کُرد، شهری تاریخی با غارهای ۱۰هزار ساله و طاق بستان، یادگار دوران ساسانیان و «کهن تر از تاریخ» کرمانشاه است.
- طول سنگ نبشته؛ ۲۰متر و ۵۰سانتیمتر و عرضش؛ ۷متر و ۸۰سانتیمتر است.
- به‌اشتباه «بیسُـتون» گفته می‌شود. بیسْـتون در اصل و در آغاز «بغستان» نام داشته‌است؛ که از دو واژهٔ «بغ» به معنی خدا و «ستان» که پسوند مکان به معنی جایگاه و سرزمین است تشکیل شده‌است و روی هم به معنی «جایگاه خدایان» بوده‌است. [واژهٔ بغ به معنی خدا، امروز نیز در نام شهر بغداد هست که نامی فارسی و به معنی خداداد است.]
- دربارهٔ سنگ‌نوشته داریوش بزرگ در بیسْـتون» وبگاه پژوهش‌های ایرانی، ۳شنبه ۲۰تیر۱۳۵۸.
- United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization[انگلیسی] سنگ‌نبشته: سنگ نبشته[س َن ِب ِت َ/ت ِ][اِ مرکب] عبارت از سنگ هایی است که سطح آن از خطوطی قدیمه پوشیده و برای روشن کردن وقایع تاریخی به کار می برند.[ایران باستان، ص۱۸]. سنگ‌نبشته، سنگ‌نوشته یا کتیبه به تخته‌سنگ، کاشی‌کاری یا سطح دیگری گفته می‌شود که واقعه‌ای تاریخی بر روی آن کنده‌کاری یا نوشته شده باشد.
- خبرگزاری میراث فرهنگی
- «کرمانشاه»[فارسی] سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری، کتاب سبز[بانک اطلاعات استان کرمانشاه] سید ضیاء الدین خرمشاهی، کانون تبلیغاتی دالاهو، دی ۱۳۷۵، ص۲۰۹
منابع:
- کجارو.
- ویکی پدیا.
- «متن كامل كتيبه بيستون». خبرگزاری میراث فرهنگی، ۲۷ آوریل ۲۰۱۱.
- برگرفته از کتاب فرمان های شاهنشاهان هخامنشی، تالیف رلف نارمن شارپ، ناشر موسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه.
- آذرنگ، عبدالحسین.«بیسْـتون» دانشنامه جهان اسلام تهران بنیاد دائرةالمعارف اسلامی،بایگانی‌ازنسخهٔ اصلی در۱/۹/۲۰۱۳.
- داندامایف، محمد. ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی. ترجمهٔ روحی ارباب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۶. شابک ۹۷۸–۹۶۴–۴۴۵–۳۳۴–۲.
