پول خارجي

علم اقتصاد(Economics)، شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که به تحلیل تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات می‌پردازد و كاربُرد آن در جهت رفع نیازهای بشر است. مطالعه‌ و تعیین قیمت اقتصادی، چگونگی رفتار مصرف كننده و تولید كننده، سازوكار بازار، درآمد و مخارج كل كالاها و خدمات، میزان تورم و بیكاری، رشد اقتصادی، رابطه مبادله ارز، سیاست‌های دولت اعم از پولی و مالی و نرخ بهره و سرمایه‌گذاری، مصرف و پس انداز و غیره از هدف های این علم است. به بیان دیگر: دانش بررسی روش‌های کسب درآمد، مصرف کالاها و خدمات، روابط بازرگانی، و سازمان‌دهی امور مالی برای بهره‌برداری بهینه از منابع تولید ثروت، از اهداف علم اقتصاد است. اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی و در حال گذار، شامل یک بخش عمومی بزرگ است و ۶۰درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره می‌شود.(۱) در این میان، در تعریف ارز که یکی از اهداف علم اقتصاد است، به مجموعه پول‌های خارجی گفته می‌شود. واحد پول ایران ریال است و به دیگر واحدهای پول که در کشورهای دیگر رواج دارد به صورت کلّی ارز گفته می‌شود. امّا نرخ ارز: نسبت قیمت پول خارجی به قیمت پول داخلی را نرخ ارز گویند. نرخ ارز مشخص می‌کند که ارزش هر یکای پول یک کشور(برای نمونه ریال) به ازای پول خارجی چقدر است، یا به بیان دیگر ارزش پول خارجی بر اساس واحد پول ملّی را نشان می‌دهد. برای نمونه اگر هر دلار آمریکا، … ریال باشد به این معناست که … واحد پول ایران برابر یک واحد پول آمریکا است.(۲) بازار ارز خارجی از بزرگ ترین بازارهای دنیاست. موضوع ارز، از موضوعات مهم اقتصادی به شمار می‌رود. به دلیل برخی از مسائل، این کالای پرگردش در اقتصاد، به سبب برخی مسائل تاثیرگذار بیرونی، مانند؛ تحریم‌ها و فشار‌های خارجی و بسیاری از مسائل مهم و تاثیرگذار داخلی، هم چون؛ سوءمدیریت و عدم برنامه‌‌ریزی صحیح در قبال عدم ثبات آن، موجبات ناآرامی فضای اقتصادی کشور را فراهم کرده است. اکنون که شاهد لرزش‌های اساسی و مخرّب ناشی از عامل های بالا، در بطن اوضاع اقتصادی داخلی هستیم و با تاثیرات منفی آن، از جمله؛ برهم خوردن تعادل بازار عرضه و تقاضا، کاهش ارزش ریال و افزایش قیمت روبرو هستیم. امّا تغییرات حاکم بر بازارهای حوزه ارز است که موجبات سردرگمی مردم برای سرمایه گذاری در این بازار جذّاب را فراهم کرده است. متأسفانه در کشور برخلاف روال معمول با افزایش قیمت ارز مردم با تصوّر این که در مدّت کوتاهی سود سرشاری را کسب خواهند کرد، وارد بازار شده و نسبت به خرید تمایل نشان می دهند، امّا با کوچک ترین تغییراتی که در هنگام کنترل قیمت ها و کاهش یافتن آن صورت می گیرد با تصوّر این که ضرر بیش تری را متحمّل نشوند سریعاً فروش ارزهای خود را آغاز می کنند در صورتی که اگر برخلاف عرف عمل کرده و تحمّل خود را بالا ببرند، سود قابل توجّهی را کسب خواهند کرد. برای سرمایه گذاری بهتر است تمام سرمایه، در یک بخش یا یک حوزه قرار داده نشود، ضمن آن که بنا بر سنّتی مرسوم برای سرمایه گذاری در این بازار، از چند ارز متداول، مانند؛ دلار، یورو، پوند و … که گاهی معرفی می شوند، تصمیم گیری خود را به پس از تحقیق موکول کنید. به طور مثال، بهتر است بدانید:

• دلار استرالیا سالانه با رشد سالانه چند درصدی همراه بوده است؟
• چرا یوان چین در چند سال گذشته از بیش ترین شیب افزایش ارزش قیمت برخوردار بوده است؟

ارز چیست؟
در فرهنگ «معین» ارز به ارزش، بهاء، قیمت ونرخ یا برابری پول داخلی با پول های بیگانه تعریف شده است.(۳) در مکالمات بازرگانی و اقتصادی امروز، ارز به معنی پول رایج خارجی استفاده می گردد. بدین ترتیبب ارز ذاتا” به معنی پول خارجی است و اضافه کردن صفت خارجی به دنبال لغت ارز صحیح نیست و از آن جا که پول یک کشور خارجی نه نه فقط به صورت اسکناس بلکه به صورت مسکوک، چک بانکی، حواله، سفته، چک مسافرتی وبرات نیز یافت می شود. درنظام بانکی ایران، کلیه ارزها یعنی تمام پول های خارجی، قابل معامله یا تبدیل نیستند. بدین صورت که قسمتی از آن ها قابل معامله و قسمتی غیر قابل معامله شناخته شده اند. در اصطلاح علم اقتصاد؛ ارز سندی بانکی است که ارزش آن به پول خارجی معیّن شده و پولی خارجی است که در داخل مملکت خرید و فروش شود. ارز نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول است که شامل سکه و اسکناس های کاغذی می‌شود و توسط دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد.(۴)

پول با ارز چه تفاوتی دارد؟
پول یا در تعریف ابتدایی: به وسیله، قطعه، شی، یا چیزی که انسان‌ها برای تبادل خواسته‌ها، خدمات، کالاها و نیازها از آن استفاده می‌کنند، گفته می شود. پول(Money) وجه یا وسیله داد و ستد با ارز(Currency) یا پول خارجی تفاوتی دارد: پول همان سکّه‌ای(وسیله داد و ستدی) است که معیار ارزش مادی است و به عنوان وسیلة مبادله مورد استفاده قرار می گیرد و ارزش ذاتی دارد. ارز آن سندی است که بین مردم در جریان است و دست به دست می‌چرخد و اعتبار آن به اعتبار صادرکننده‌ی سند است. اصطلاح Currency هم با Current به معنای جریان و جاری بودن هم‌خانواده است. می‌توان گفت پول(که نوعی سیستم حواله‌داری است)، نقطه‌ی تولّد ارز بوده است. قبل از این آن چه بین مردم جا به جا می‌شد پول بود.(۵)

بازار ارز
به بازار خرید و فروش و تبدیل ارزهای مختلف بازار ارز گویند. بازار ارز بزرگ ترین بازارمالی جهان است، کلمه Forex در واقع مخفف Foreign Exchange به معنی مبادلات و داد و ستد خارجی است. بازار ارز علاوه بر این نام با نام های دیگری، همچون : Retail Forex ” یا ” Spot Fx ” یا ” Spot ” یا ” Fx ” نیز در سراسر جهان از آن یاد می شود. کشور های مختلف دارای پول های متفاوتی هستند. به طور مثال: در ایالات متحده آمریکا دلار، در ایران ریال، در انگلستان پوند، در ژاپن ین، در روسیه روبل و در برخی کشور های اروپای یورو در جریان و رایج است. اگر این کشور بخواهند با یکدیگر مبادلات تجاری و مالی داشته باشند، می بایست بهای کالا ها و خدماتی را که وارد نموداند، به پول همان کشور ها پرداخت کنند. به طور مثال اگر ایران از انگلستان اتومبیل وارد کنند، می بایست بهای آن را به پوند پرداخت نمایند. در چنین شرایطی است که وارد کننده ایرانی می بایستی در بازار ارز، ریال بدهد و پول کشوری را که از آن کالا وارد کرده است، دریافت نماید. نرخ ارز (Foreign Exchange Rate) را می توان به صورت دیگری هم تعریف کرد: تعداد واحد های پول داخلی برای خرید یک واحد پول خارجی را نرخ ارز می گویند که در بازار ارز و به وسیله عرضه و تقاضای ارز تعیین می شود. در واقع بازار ارز یک بازار بین المللی است که در آن پول یک کشور می تواند با پول کشور های دیگه مبادله شود. نظیر هر بازار دیگر، در بازار ارز نیز نرخ ارز بستگی به عرضه و تقاضای آن دارد.(۶) اما سوالی که مطرح می شود این است که تقاضا و عرضه ارز چگونه و به وسیله چه اشخاصی صورت می گیرد؟ بازار ارز در تمامی ۲۴ساعت شبانه روز در پنج روز از هفته فعال می باشد و حتّی برای یک ثانیه نیز تعطیل نمی باشد. دنیای امروز دنیای ارتباطات و اطلاعات است، هرکس دانش بیش تری داشته باشد زندگی بهتری خواهد داشت. بازار ارز محل مشخصی ندارد و بازاری است بین المللی که معاملات آن از طریق وسایل ارتباطی راه دور مثل تلفن و تلکس صورت می پذیرد. اگر می خواهید یک تحلیل گر و سرمایه گذار موفق در بازار ارز باشید و اگر علاقه مند هستید که در بازار های ارزی به تجارت بپردازید، باید: همواره در حال آموختن و کسب تجربه باشید. می توانید کار خود را با مطالعه و یادگیری آغاز کنید.

کتاب‌ها و مطالعه بیش تر:

• اصول علم اقتصاد، گریگوری منکیو
• اصول تحلیل اقتصادی: خرد و کلان
• مبانی علم اقتصاد، گریگوری منکیو، نشر نی. صفحه در وبگاه ناشر
• کلیات علم اقتصاد، محمود قنادان، انتشارات دانشگاه تهران. داده‌های کتاب شناختی. اطلاعات بیش تر

پانویس:

1. واژه اقتصاد از واژه οἰκονομία(اُیکُنُمیا) در زبان یونان باستان گرفته شده که خود از ترکیب دو کلمه οἶκος(اُیکُس به معنای خانواده) و νόμος(نُمُس به معنای روش یا قانون) حاصل شده‌است. این دو کلمه روی هم معنای «قواعد خانه(خانوار)» را می‌دهند. این به احتمال زیاد همان تدبیر منزل است که یکی از اجزاء فلسفه(حکمت) عملی در یونان باستان بوده‌است. اقتصاد در فارسی به معنای میانه‌روی و متعادل بودن دخل و خرج است و در اصطلاح، عموماً تعریف پذیرفته شده‌‌ای در میان اقتصاددانان وجود ندارد. اقتصاد یا ترازمان به یک نظام اقتصادی در یک یا چند منطقه جغرافیایی یا سیاسی خاص اطلاق می‌شود و در برگیرنده تولید، توزیع یا تجارت و مصرف کالاها و خدمات در آن منطقه یا کشور می‌باشد.(راهنمای جامع اصول علم اقتصاد؛ امین بلوری، ناشر: آینده‌سازان، سال چاپ: ۱۳۸۶، نوبت چاپ: ۱، ص ۶، شابک: ۹۷۸۹۶۴۲۶۲۰۵۸۶)
2. ارز. [اَ] (اِ) (از پهلوی ارژ) بها.(برهان) قیمت.(ربنجنی، مهذب الاسماء، جهانگیری و غیاث اللغات) ارزش.(برهان) ارج، اخش، نرخ و ثمن.(فرهنگ تک جلدی دکتر محمّد معین)
3. ساموئلسن، هاوس نورد؛ اصول علم اقتصاد، محمد خان، مرتضی(مترجم)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۸۴، ص ۶
4. نخعی اغمیونی، منیژه و نجار زاده، رضا؛ واژه‌های کلیدی اقتصاد خرد و کلان، تهران، شرکت نشر و چاپ بازرگانی وابسته به مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ۸۲، ص ۹۲
5. به اسکناس، بودجه، پیسه، تنخواه، دست‌مایه، دینار، سرمایه، سکه، مبلغ، مسکوک، نقد، نقدینه و وجه پول گویند. البته از عمیق‌ترین اشتباه‌های اقتصادی این است که پول را با ارز اشتباه بگیریم. این دو، ماهیت متفاوتی دارند و کاربردهای متفاوتی دارد و دینامیک متفاوتی دارند و در سیستم‌های متفاوتی هم به کار گرفته می‌شوند. به همین علت است که به چیزهایی مثل بیت کوین و اتریوم، Cryptocurrency یا ارزِ رمزنگاری شده گفته می‌شود و نباید اشتباهاً آن‌ها را به پول دیجیتال یا پول رمزنگاری شده ترجمه کنیم. با توجه به این که شکل گسترده‌ی سیستم حواله داری طی سه یا چهار قرن اخیر فراگیر و تثبیت شده است، می‌توانیم بگوییم که انسان‌های قبل از این دوران، هیچ درکی از مفهوم اقتصاد ارز محور نداشته‌اند و اقتصادی که می‌شناخته‌اند اقتصاد پول محور بوده است. اقتصادی که طی قرون اخیر به تدریج کمرنگ شد و جای خود را به اقتصاد ارزمحور داد. پول بی‌پشتوانه، پول حکمی، پول دستوری یا پول اعتباری(Fiat Currency؛ پول فیات) پولی است که ارزشش ذاتی نبوده و تنها ناشی از دستور دولتی یا قانون باشد. پول‌شویی(Money Laundering) تبدیل سود حاصل از خلاف کاری و فساد به دارایی‌های به ظاهر مشروع است.
   
6. مدرسه معامله گری در بازار جهانی ارز؛ احسان حاجی، ناشر: چالش، سال انتشار: ۱۳۹۵

منابع:

1. ارز چیست؟
2. فرهنگ تک جلدی دکتر محمّد معین، چاپ چهارم، ۱۳۸۳
3. دکتر عباس شاکری، اقتصاد کلان نظریه‌ها و سیاست‌ها، انتشارات رافع، چاپ سوم، بهار ۱۳۹۱