یمنا پایگاه اطلاع‌رسانی یاران محمد امین
بيداري عاطفه و تحقق روحيه نوع‌دوستي
روزه حس هم‌دردي و هم‌سويي با قشر مستضعف را در انسان بيدار مي‌كند. بيداري عاطفه، يكي از ويژگي‌هاي انبياء و اولياي الهي است. پيامبر اكرم(ص) در وصف ماه رمضان فرمودند: «ماه رمضان ماه مواسات و هم‌دردي است.» امام صادق(ع) فرمودند: «فلسفه وجوب روزه از طرف خدا اين است كه ثروتمند درد گرسنگي فقير را بچشد و بيابد.»
يكي از گرايش‌هاي مطلوب آدمي، نوع‌دوستي است. حتي بعضي مكاتب اخلاقي در اين قضيه افراط كرده و نوع‌دوستي را تنها ملاك خير در ارزش‌هاي اخلاقي معرفي كرده‌اند. البته از ديدگاه عاطفه‌گرايان در فلسفه اخلاق و اديان، ارزش‌هاي اخلاقي داراي ايرادهايي است كه عمده‌ترين آن‌ها اين است كه در اين ديدگاه‌ها به ارزش‌ها و اخلاق فردي توجهي نشده و اخلاق صرفاً جنبه اجتماعي به خود گرفته است. آيين مقدّس اسلام، ملاك ارزش اخلاقي و خير و شر را تنها عاطفه نوع‌دوستي ندانسته است. ملاك در اين آيين چيز ديگري است كه اساساً همان قرب به خداوند است. با توجه به حديث منقول از امام صادق(ع)، به طور رسمي روحيه نوع‌دوستي به عنوان يكي از آثار و بركات روزه ذكر شده است. هدف اول ايجاد تساوي و تعادل اقتصادي و توجه و ترحم به ضعفا مي‌باشد كه به خاطر روزه‌داري و احساس گرسنگي و رنج حاصل از آن به دست مي‌آيد و از اين طريق انفاق به ديگران و رفع محروميت‌ها صورت مي‌گيرد. در احكام مربوط به روزه‌داري وقتي توجه شود، همين مقصود مورد نظر شارع مقدس است؛ مانند حكم كفايت از قبيل كفاره افطار عمدي در ماه رمضان و روزه‌هاي واجب مثل افطار روزه منذور، حكم فديه دادن براي بسياري از معذورين كه در ماه مبارك رمضان نتوانسته‌اند روزه بگيرند و همين طور زكات مخصوص ماه مبارك معروف به زكات فطره.
همه اين موارد گوياي آن است كه تشريع روزه هر چند در يك بعد امساك و خودنگهداري براي روزه‌دار است؛ در بعد ديگر نوعي ديگرخواهي و توجه به ديگران مي‌باشد كه همه‌ي اين اهداف در پرتو توجه به ذات مقدّس پروردگار به دست مي‌آيد. در واقع توجه و هم‌دردي با زيردستان و محرومان، باعث تحريك عواطف و تقويت بيشتر روح همبستگي اسلامي است.
-
نظم و انضباط
نظم از عوامل مهم پيروزي بزرگان دين بوده و هست. رمضان؛ نظم در زمان، گفتار، حالت و خواب و خوراك را آموزش مي‌دهد. انسان مسلمان به واسطه روزه گرفتن نظم را مي‌آموزد. او در وقت معيني افطار مي‌كند و در وقت معيني نيز از خوردن غذا دست مي‌كشد و اين نوعي تمرين نظم و انضباط در ساير شئون زندگي است.
-
تقويت محبت ميان اعضاي خانواده
گرامي داشتن بزرگان از طرف كوچك‌ترها و رحم كردن و محبت نمودن به كوچك‌ترها از جانب بزرگان و نشستن هم‌زمان بر سر يك سفره‌ي معنوي و با ذكر تسبيح خدا شروع به غذا خوردن، موجب تقويت محبت ميان اعضاي خانواده مي‌شود.
-
تقويت محبّت ميان امت اسلام
در ماه مبارك رمضان، انجام نمازهاي جماعت و خواندن دعاهاي دسته‌جمعي به سوي خدا، زنده نگه داشتن شب‌هاي قدر، بي‌زاري از طاغوت در روز قدس و اقامه نماز عيد فطر، دادن فطريه به فقراي جامعه، همه و همه موجب تقويت محبت و يك‌دلي امّت اسلام مي‌گردد.
-
نقش «فرهنگ روزه‌داري» در استقلال و عزت اجتماعي ملت‌ها
فرهنگ روزه، يعني فرهنگ كُفّ نفس و خويشتن‌داري. اين فرهنگ سبب مي‌شود يك ملت بتواند براي به دست آوردن استقلال و مجد و عزت و آبرو و حيثيت بيشتر كار كند و كمتر مصرف نمايد، قناعت پيشه سازد، مناعت طبع داشته باشد. كشورهاي جنوبي (به اصطلاح جهان سومي‌ها) نمي‌توانند با الگوهاي غربي مصرف به تأمين استقلال و آبروي خويش بپردازند. بنابراين، ملت‌هاي در حال توسعه براي عزت ملي و شكوفايي اقتصادي و اجتماعي و استقلال و بي‌نيازي همه جانبه‌ي خويش، بايد از فرهنگ خودي الهام بگيرند، از مصرف‌هاي زايد و نيازهاي كاذب بپرهيزند و با كم‌ترين مصرف به بيشترين توليد و ايجاد ثروت اجتماعي و مازاد سرمايه ملي بينديشند.
مهاتما گاندي با تكيه بر آيين هندو، از سنت براهماجاريا (ضبط نفس) الهام يافته و روزه مي‌گرفت و هزاران نفر در هند با اقتدا به او روزه مي‌گرفتند و اين جان‌مايه روش مبارزه منفي و استقلال‌خواهي گاندي و پيروانش بود.
-
رمضان در تعليم و تربيت اسلامي
همان‌گونه كه براي دانشجويان سال تحصيلي، تقويم تحصيلي و موعد مشخصي براي نام‌نويسي و انتخاب واحد و امتحان پايان ترم مقرر مي‌گردد، در فرهنگ ديني نيز براي مردمان؛ روزان و شبان، ماه‌ها و سال‌ها همراه با يك رشته برنامه‌ها و تكاليف است؛ مثلاً هر مسلمان دست‌كم براي خود سال مالي دارد تا بخشي از سود و دارايي‌اش را به عنوان خمس و ساير وجوه شرعيه به نيازمندي‌هاي اجتماعي بپردازد.
عالم در شبانه‌روز در اوقات معيني در محضر خداوند به نماز برمي‌خيزد و به سجده مي‌افتد. پنجشنبه‌ها و جمعه‌هاي هر هفته نيز براي او معني دارد. اصلاً بايد هر روز محاسبه نفس كند. هم‌چنين يك ماه از سال را «روزه» مي‌گيرد. پيش از رمضان، ماه‌هاي رجب و شعبان با برنامه‌هاي خودسازي مثل روزه، انفاق، استغفار، نيايش و… مؤمنان را آماده مي‌كند تا از نَفَحات اُنس و نسيم رحمت و جذبات حق بهره‌مند شوند. رمضان ماه تقوا، معرفت، تلاوت كلام الله،خودسازي، صله‌رحم، اطعام، توبه و استغفار، نيكو ساختن اخلاق، ردّ مظالم و اداي حقوق مردم است. ماه ميهماني خدا است. در ماه مبارك رمضان، لَيْلَهِ الْقَدْرِ نقطه‌ي عطف مهمي است. در اين شب، حقيقت قرآن بر قلب پيامبر(ص) فرود آمده است؛ يعني خداوند متعال با بشر سخن گفته و براي او پيام فرستاده است.
پس رمضان ماه گشوده شدن دريچه‌ي غيب به جهان طبيعت و نزول باران رحمت قرآني است. شايسته است لَيْلَهِ الْقَدْرِ را در رمضان جست‌وجو نموده و با نيايش و تأمل و تفكر و معرفت و توبه احيا كنيم و بدين صورت، سرنوشت معنوي و روحي و اخلاقي خوبي براي خويش از خدا بخواهيم.
بنابراين، در تقويم تربيتي اسلام، رمضان برجستگي و اهميت خاصي دارد.
محمدجواد ظهيري
